KIDDO 1 2022

Kjille Soeting is jarenlang werkzaam op een babygroep en doet in haar boek Babysignalen verslag van haar nauwkeurige observaties van baby’s. Ze heeft allerlei contactmomenten tussen leidsters en baby’s beschreven, die in korte situatieschetsen tot leven komen. Daarbij geeft ze voorbeelden van talloze spelletjes en activiteiten die de ontwikkeling van de kleinsten stimuleren. Een bron van inspiratie voor leidsters. In dit artikel deelt ze haar observaties over taal- en spraakontwikkeling bij baby’s.

Communicatie tussen verschillende mensen kan lastig zijn. Woorden kunnen verschillende betekenissen hebben, of er kan in het hoofd van de ander een niet bedoelde associatie ontstaan. Zeker in de communicatie met kinderen is het belangrijk kort, duidelijk en gestructureerd te praten.

Baby’s kunnen nog niet praten en peuters kunnen misschien nog niet altijd de juiste woorden vinden. Maar dat wil niet zeggen dat ze niet kunnen communiceren. Want dát kunnen ze wel, al is het in hun eigen taal.

Als je in de kinderopvang werkt, weet je allang hoe belangrijk plaatjes zijn. Dat ze helpen om iets te leren kennen en herkennen. Plaatjes in prentenboeken spelen een belangrijke rol voor jonge kinderen. Het prentenleesboek Kat Kaat is weg moedigt jonge nieuwkomers op een speelse manier aan om te leren lezen en praten in een voor hen nieuwe taal.

Taal is de sleutel tot je innerlijk, verwoordt je identiteit, bepaalt je blik op de wereld, kleurt je levenservaringen en voedt onderlinge relaties. Maar welke rol spelen de verschillende talen voor meertalige kinderen? Hoe verhouden die talen zich tot elkaar en hoe bewust zijn meertalige kinderen zich eigenlijk van elk van hun talen? De meertalige invalshoek werpt een verfrissende blik op de kwestie, omdat het nut van een taal niet langer wordt beoordeeld vanuit een eentalige visie die ervan uitgaat dat één taal de belangrijkste is.

Aanraken is een oervorm van communiceren. Zonder aanraking sterft een zuigeling, zelfs als aan alle andere levensbehoeften is voldaan. Aanraken is dan ook een van onze levensbehoeften. We hebben het nodig voor een gezonde en goede ontwikkeling.

Liedjes zingen levert een positieve bijdrage aan de taalontwikkeling van kinderen. Vooral als kinderen zelf hun favoriete liedje mogen uitkiezen, is plezier gegarandeerd. Hoe help je als pedagogisch medewerkers de kinderen bij het kiezen van liedjes?

Uitdrukkingen en zegswijzen kunnen nogal wat verwarring opleveren. Zeker voor autistische kinderen, maar ook voor kinderen voor wie het Nederlands niet hun moedertaal is. In dit artikel vind je een aantal praktische tips om in de buitenschoolse opvang (bso) aan de slag te gaan met uitdrukkingen en zegswijzen én een aantal uitgewerkte voorbeelden uit het boek Gooi het maar in mijn pet!.

Taal is als de lucht die we inademen: het is overal, de hele dag door. Pedagogisch profes- sionals zetten taal in om kinderen onder andere sociaal gedrag te laten oefenen en om ze hun behoeften te laten uiten. Sommige kinderen vragen dat wij ons nog meer bewust zijn van de inzet van onze communicatie. Waar help je kinderen met knap lastig gedrag (én jezelf) mee zodat de begeleiding op de groep soepeler verloopt?

Er is al veel geschreven over taalontwikkeling bij kinderen. Maar wat doet het taalgebruik van volwassenen met het zelfbeeld van kinderen? Dit artikel gaat over de wereld van de niet-herkende kennis. Je ontdekt hoe we kwaliteiten over het hoofd zien én met welke vijf praktische stappen, afkomstig uit de zogenoemde ‘TINO-methode’, je dit kunt voorkomen.

Jonge kinderen tonen hun emoties vaak heel vrij, zonder rem, vaak ook heel luid zonder schaamte. Wat we weten, is dat emoties kinderen ineens kunnen overspoelen, denk aan driftbuien of woedeaanvallen. Op zulke momenten weten deze kinderen vaak niet wat hen overkomt en hebben ze ons heel hard nodig.

In dit nummer
06 Klankbewustzijn bij jonge kinderen
10 De rol van taal voor meertalige kinderen
44 Laaggeletterdheid voorkomen
53 Gooi het maar in mijn pet
65 Babysignalen
74 Taal stimuleren? Blijf praten!

En verder

16 Okiddo voor 0 t/m 4 jaar: Handvatten voor praten mét kinderen…
18 Een, twee zing je mee?
20 Voorlezen in de bso
23 Column: Taal kan voor iedereen iets anders betekenen
26 Vakliteratuur
28 De taal van aanraking
30 Muziekcolumn: Pas op voor de man die rijmen kan
34 Okiddo voor 4 t/m 12 jaar: Spannende natuurgeluiden
36 De rol van prentenboeken in de kinderopvang
38 Grip krijgen op het lastige gedrag van kinderen in de bso
40 Zeven seconden pauze
42 Wat als je een kind met TOS in de groep hebt?
48 Kinderboeken
50 KIDDOpraat
51 Column: Wanneer je er geen woorden voor hebt
72 Woorden geven aan emoties
78 Hoe ons taalgebruik kinderen tekortdoet
81 Pedagogisch medewerker en acteur tegelijk?
84 Sprekende ogen, lachende mond
86 Taalstimulering bij peuters
91 Volgende keer & Colofon

De ontwikkeling die jonge kinderen meemaken op het gebied van spraak en taal is gran- dioos. In een aantal jaren leert een kind volledige zinnen maken, verstaanbaar spreken en woordjes lezen. In zowel de mondelinge als de schriftelijke taalontwikkeling speelt klankbewustzijn een belangrijke rol.

Om laaggeletterdheid te voorkomen, moeten kinderen zich in een doorgaande lijn ontwikkelen van ontluikende geletterdheid naar functionele geletterdheid. Ontluikende geletterdheid is de eerste grote stap op weg naar functionele geletterdheid. Deze ontwikkeling vindt plaats binnen vier domeinen. Al bij peuters kan de ontluikende geletterdheid binnen elk domein gestimuleerd worden. In deze fase ontdekken kinderen al heel veel. Hoe meer je ze daartoe de kans geeft, hoe beter het voor hun ontwikkeling is!

Rijmen is een leuke en belangrijke vaardigheid voor kinderen. In dit lied wordt in een muzikaal rollenspel het rijmen geoefend. Het uitgangspunt is dat steeds één iemand de rol van ‘de man die rijmen kan’ op zich neemt. Diegene legt woorden voor aan iemand anders die er rijmwoorden op moet vinden.

Als pedagogisch medewerker heb je ermee te maken: je bereidt een activiteit voor om de taal van de kinderen te stimuleren en voor je het weet, ben je zelf de hele tijd aan het woord en de kinderen luisteren.

‘Wat denken jullie als ik zeg dat we vandaag natuurgeluiden gaan maken?’ vraagt Elseline, de pedagogisch medewerkster van de groep de Schatkamer. De groep werkt deze periode met het thema Machtige Natuur. Elseline zit met een groepje kinderen aan tafel. Fronsend denken de kinderen na over haar vraag. Tja, hoe gaan we dit doen?

Toneelstukken zijn een genot om naar te kijken: de acteurs die zich inleven in een andere rol, het verhaal dat zich steeds verder uitrolt en de kostuums en materialen die gebruikt worden, vormen een bron van vermaak. Kinderen zijn echter dagelijks bezig met het bedenken van verhalen, inleven in verschillende rollen en het gebruik van materialen in hun spel. Voor de professional liggen hier meerdere kansen voor het oprapen om de taal bij (taalzwakke) kinderen te stimuleren. Voorwaarde is echter wel dat ook de professional in een andere rol kruipt.

Dat eerste woordje van je kind. Wonderlijk. Zowel het woord als het moment vergeet je als ouder nooit meer. Taligheid start bij dat eerste woordje en gaat langzaam over in het praten in zinnen. Op het eerste gezicht gaat het bij taal vooral over het leren praten. Maar jezelf uitdrukken gaat over meer dan het uitspreken van volzinnen. Sprekende ogen zeggen meer dan duizend woorden. Wat is de rol van de pedagogisch medewerker als we taal vanuit dit bredere perspectief bekijken? Hoe leren we kinderen ‘compleet’ communiceren?

Werken aan de taalontwikkeling van jonge kinderen, het behoort tot de dagelijkse taken in kinderopvang en onderwijs. Niet alleen zijn hier taalstimulerende vaardigheden van de pedagogisch medewerker of leerkracht voor nodig, ook is het belangrijk de rol van ouders te erkennen. Bij het programma Thuis in Taal werken leraren samen met ouders aan de taalontwikkeling van jonge kinderen. Het belangrijkste hierbij? Samen plezier maken!

De manier waarop volwassenen tegen kinderen op een taalstimulerende manier kunnen praten is: niet te snel en aangepast aan het taalniveau van het kind. In een aan het kind aangepast taalaanbod voorlezen, rijmen, zingen, benoemen, uitleggen en vragen zijn de belangrijkste ingrediënten van de taalstimulering.

In de buitenschoolse opvang staat de vrije keuze van de kinderen bij de invulling van hun tijd, hun ‘vrije’ tijd, voorop. Dit heeft gevolgen voor het voorlezen door de pedagogisch medewerk- ers. Want uit onderzoek blijkt dat slechts in 25% van de instellingen voor bso de groep 4- tot 6-jarigen dagelijks wordt voorgelezen. Meestal gebeurt dat maar eenmaal per week.

Vandaag spreek ik mijn collega Corine Louwerse. Zij is inmiddels ruim vijf jaar werkzaam als Ambulant TOS-begeleider bij de Nederlandse Stichting voor het Dove en Slechthorende Kind (NSDSK). Ze werkt binnen het Ambulant Team. Dit Ambulant Team is onderdeel van de vroegbehandeling voor peuters met een TaalOntwikkelingsStoornis (TOS).

Hoewel baby’s niet kunnen spreken, hebben zij jouw spraak wel nodig voor hun taalontwikkeling. Zelfs in de buik zijn foetussen al bezig met het verwerken van geluiden en klanken. Ook van de gesproken taal buiten de buik. En als de baby geboren wordt, neemt die verwerking van geluiden en klanken alleen maar toe. Deze passieve taalkennis in het eerste levensjaar is essentieel voor het eerste woord dat uit de mond van iedere dreumes komt.