KIDDO 4 2021

Spelen, dat is wat jonge kinderen doen. Dat weet iedereen. En de meesten zijn ook wel overtuigd van het belang hiervan. Echter, als leerkracht of pedagogisch medewerker doordacht inzetten op de kracht van spel, dat is iets waar velen nog regelmatig mee worstelen. Hoe kan je het spel van kinderen ten volle waarderen in jouw dagelijkse werking? Wat is jouw rol? Hoe kan je het spel verrijken en meer (leer)rijke spelkansen creëren? En hoe vermijd je dat je het spel niet verstoort? Meespelen als volwassenen ‘in’ het spel van kinderen is belangrijk, maar niet steeds evident. Het vraagt inzicht in spel en spelontwikkeling en in interactiemogelijkheden die je hebt als leerkracht.
Dit artikel is een voorpublicatie uit De kracht van spel: Waar leerkrachten en kinderen elkaar ontmoeten van Annerieke Boland, Ilse Aerden, Caroline Vancraeyveldt & Jo Van de Weghe (Uitgeverij SWP).

Spelen in de zandbak, in een bad liggen vol met schuim, een regenboog maken met verf en scheerschuim, brooddeeg kneden of plantjes in de aarde zetten, al deze activiteiten hebben één ding met elkaar gemeen: ze prikkelen het tastzintuig. Het spelen met materialen en speelgoed die het tastzintuig prikkelen wordt ook wel sensorisch spelen genoemd. Het is niet alleen ontzettend leuk voor kinderen, maar het is ook heel goed voor hen.

In het woord spelen zit toch geen R? Dat klopt! We bedoelen hier: het spelenderwijs werken met de drie R’s. En dan niet de traditionele drie R’s van Rust, Reinheid, Regelmaat. Maar de nieuwe drie R’s: Regulatie, Relatie, Redenatie. Die hebben alles met spelen te maken!

In de nieuwe KIDDO
​
06 Kinderen zijn zelf de experts in vrij spelen
10 Taaldenken in spel
14 Okiddo voor 0 t/m 4 jaar: Mag ik met je meespelen?
16 Meer ruimte voor diversiteit en inclusie met de diversiteitskaarten
22 Sensorisch spelen
26 De R van spelen
29 Meedoen in doe-alsof-spel
34 Okiddo voor 4 t/m 12 jaar: op handen en voeten
36 Kinderliedje: Tijd om op te staan!
42 Kindkracht: Out-of-the-box? Vraag het de kinderraad
46 Spelen is creëren; hoe ontwikkel je een speelse en avontuurlijke houding?
50 Spel als ruimte voor ontwikkelen en leren
53 Magische cirkels
60 De kracht van spel
64 Spelen met vriendjes
69 Tijd en ruimte voor vrij spel, de visie van Emmi Pikler
73. Speltips. 20 pagina's met tips voor leuke activiteiten op de groep

Binnen de kinderopvang is er steeds meer aandacht voor het vrij spelen van kinderen. Toch zijn er ook dilemma's bij pedagogisch professionals: wat komt er kijken bij het begeleiden van vrij spelen, hoe ondersteun je risicospel en op welke manier maak je de speelomgeving aantrekkelijker en uitdagender? Het gaat erom dat kinderen de vrijheid krijgen én voelen om in hun eigen speelruimte te spelen hoe zij zelf willen spelen. Zowel voor het kinderdagverblijf als voor de buitenschoolse opvang is dat belangrijk om in praktijk te brengen. Maar hoe doe je dat?

Een kinderliedje is een combinatie van taal, muziek en meestal ook van bewegingen en/of gebaren. Dit is dé ideale combinatie om ontwikkeling te stimuleren! Ontwikkeling vindt zo op allerlei gebieden tegelijkertijd plaats: interactie, motorisch, zintuiglijk, sociaal, emotioneel, cognitief, muzikaal en spraak en taal.

Bij Humankind denken, doen en beslissen kinderen mee. Over grote en kleine zaken. Verspreid over het land zijn op de bso’s van Humankind tientallen kinderen actief in kinderraden. Zij buigen zich over het al dan niet verplicht eten van fruit op de bso tot thema’s van wereldschaal, zoals de plastic soep. Of ze met bruikbare ideeën komen? Zeker weten. Kinderen zijn vindingrijk en enthousiast en hebben het lef om werk te maken van hun missie. De praktijkverhalen zijn overtuigend: een kinderraad is kindkracht ten top. 

Rekenen, dat is toch wel het laatste wat je zou verwachten in de kinderopvang. Toch is dit precies waar dit artikel over gaat. Maar dan wel onherkenbaar, als vrij spel zonder druk of competitie. Niet gericht op leeftijd, maar spelend met elkaar. De kunst afkijken is tenslotte ook spel!

Kinderopvang en onderwijs hebben naast een opvoedkundige ook een educatieve opdracht. Begeleiden van spelontwikkeling voldoet aan die opdracht. Daarbij hoort het scheppen van een veilige en rijke leeromgeving. Waarom is meedoen in spel belangrijk? In dit artikel wordt het uitgelegd aan de hand van het voorbeeld van taalontwikkeling in doen-alsof-spel.

Wat betekent diversiteit en inclusie voor de kinderopvang? Hoe kunnen we alle kinderen het gevoel geven dat ze er mogen zijn, dat ze erbij horen en dat ze gewaardeerd worden? Wat doet pesten, uitsluiting en discriminatie met jonge kinderen? En welke vooroordelen hebben we zelf? Hoe kunnen we opvoeden met respect voor diversiteit?

Als pedagogisch medewerker heb je ermee te maken: je gaat meespelen in een van de speelhoeken waar kinderen al begonnen zijn met spelen. Je komt de hoek binnen en vult direct de hele hoek, niet alleen met je veel grotere lijf, maar ook met wat je doet en zegt.

‘Waarom liggen er allemaal handen en voeten op de grond vastgeplakt?’ vraagt Tessa wanneer ze binnenkomt bij SDK Kraaiennest. ‘Dat vroeg ik me ook al af’, antwoordt Mila. ‘Dat ga ik nog niet verklappen’, zegt Lauren, de pedagogisch medewerkster, met een knipoog. ‘Dat horen jullie straks!’

De speltheorie van Van Oers gaat ervanuit dat jonge kinderen het best leren in spel (Van Oers, 2018). De spelactiviteiten bieden ontwikkelingsruimte met kansen voor belangrijke leerprocessen in de volle breedte. Hoe kun je dit soort spelmomenten als professional het best begeleiden?

Het belang van vrij spelen voor de fysieke, emotionele, sociale en cognitieve ontwikkeling van kinderen van 0 tot 12 jaar is groot. De professional, de pedagogisch medewerker heeft de belangrijke taak kinderen hierin te begeleiden. Waar moet je op letten als je meer ruimte wilt geven aan verbeeldend spel en risicovol spel?

Spelen met vriendjes! Daarom gaan kinderen graag naar de opvang. Dat misten ze tijdens de coronalockdown. Volgens ouders is het ontmoeten van andere kinderen een belangrijke toevoeging aan de gezinsopvoeding. Hoe kunnen pedagogisch medewerkers het samenspelen van kinderen steunen en bevorderen?

Onder andere met het ringwerpspel, kegelspel en bliklopen, maar ook spelletjes met humor om de les aantrekkelijker en leuker te maken. 

Kinderen leren door te spelen. Vooral doen-alsof-spel biedt veel kansen om de wereld te verkennen: wat doen en zeggen grote mensen eigenlijk in de winkel, bij de dokter of op een bruiloft? Dat spelen doen kinderen meestal wel vanzelf, maar als pedagogisch medewerker kun je hen helpen om hun spel te verdiepen en verrijken.

Dat spelen belangrijk is voor de ontwikkeling van jonge kinderen is algemeen bekend. Maar hoe kun je dat spel het beste begeleiden? Hoe kun je het spel en dus de ontwikkeling van een kind ondersteunen met behulp van geschikte spelmaterialen en een bij de ontwikkelingsfase passende speelomgeving?