KIDDO 5 2021

Pedagogisch werken staat voor veiligheid en het kind de ruimte geven om zich te ontwikkelen. Daarbij ligt het fundament bij de pedagogisch medewerker. Opkomen voor hun rechten is ook in het belang van de kinderen.

Als je een kind beter wilt leren kennen, is het gebruikelijk om vragen aan een kind te stellen. Maar dat is vaak lastig. Tegengesteld aan wat meestal geleerd wordt, zijn vooral open vragen moeilijk. Als iemand aan je vraagt ‘Vertel eens iets over jezelf?’, dan moet je vaak eerst nadenken over wat je wel en wat je niet over jezelf gaat vertellen.

Kinderen zijn van nature ontdekkers en onderzoekers. Ze worden geprikkeld door het onbekende en gaan een uitdaging niet uit de weg. Veel kinderen bezoeken de buitenschoolse opvang (bso) een of meerdere dagen per week. Om die reden is de bso een prachtige plek om de creativiteit van kinderen te stimuleren. Er is ruimte, er werken goede pedagogisch professionals en er zijn diverse creatieve materialen beschikbaar. Je hoort regelmatig dat creativiteit belangrijk is voor kinderen om zich te ontwikkelen. Maar waarom is creativiteit dan belangrijk? En hoe pak je zo’n creatief proces aan?

Bso World of Xperience van Kinderopvang Purmerend is een opvang voor kinderen die gek zijn op vloggen, gamen, esports, drones, virtual reality én nog veel meer hightech. Het pedagogisch team van bso World of Xperience ondersteunt kinderen in hun ontwikkeling op het gebied van techniek en de digitale wereld. Hoe ziet de rol van het pedagogisch team eruit?

Het is halfvier, de dag is vol, het is druk. Je moet fruit snijden, luiers verschonen, er valt een beker om, ‘jakkie’, weer poetsen, oh nog even een ouder bellen en wat overleggen met een collega. Kinderen trekken aan je hand, ‘kijk ik heb een hoge toren!’ Een ander kindje wil op je schoot. Je voelt tijdsdruk en je overziet even niet wat je het eerst moet doen, je zegt: ‘Ga maar spelen.’

De titel van dit lied wekt bij kinderen vaak al meteen nieuwsgierigheid op. Een liedje over niks? Kan dat? Deze nieuwsgierigheid, het willen weten, snappen of kunnen is een belangrijke factor in mijn werk als muziekdocent én liedjesschrijver. Als kinderen uitgedaagd worden komt er ‘vanzelf’ een focus. Die focus bevordert het leren.

Nationaal onderzoek naar de kwaliteit van de kinderopvang wordt gerapporteerd door de Landelijke Kwaliteitsmonitor Kinderopvang (LKK), en ook de GGD doet uitspraken over de kwaliteit die je biedt. Maar weten kinderopvangorganisaties zelf wat goed gaat op pedagogisch vlak of waar juist nog verbetering op nodig is?

Wat verstaan we zoal onder pedagogisch handelen? De recente ontwikkelingen in de pedagogische wetenschap kunnen ons inspireren daar opnieuw over na te denken.

Baby’s en jonge kinderen lijden het meest onder geweld, vooral wanneer dat binnen het gezin gebeurt. Effectieve screening, een duidelijk verwijzingsproces en de vaardigheden om trauma op een trauma-geïnformeerde manier aan te pakken door de personen die met het kind omgaan, kunnen een verschil maken in het leven van een kind. In theorie klopt dat, maar we stellen vast dat er iets ontbreekt in het werkveld.

Sinds de jaren negentig van de vorige eeuw is het aantal kinderen met een ADHD-diagnose en -behandeling sterk gestegen. Uit onderzoek weten we dat leerkrachten vaak de eersten zijn die ADHD vermoeden bij een kind. Over de rol van pedagogisch medewerkers in de kinderopvang is veel minder bekend. Hoe denken zij eigenlijk over ADHD? En wat doen ze als ze zorgelijk gedrag bij een kind signaleren?

De Italiaanse stad Pistoia staat bekend om zijn goede kindcentra, die zijn vormgegeven volgens de visie van Reggio Emilia. De vele bezoekers uit Nederland en Vlaanderen vragen zich telkens weer af hoe deze stad in Toscane erin geslaagd is om zulke uitstekende voorzieningen voor jonge kinderen te realiseren. In 2022 verschijnt het boek Pistoia, een cultuur van het jonge kind, waarin wordt beschreven hoe deze bijzondere cultuur zich heeft ontwikkeld. Sanne de Bruijn, directeur van kinderopvang SamSam te Amsterdam, werd geïnterviewd over haar ervaringen met Pistoia.

Jongens hebben meestal een andere energie dan meisjes. Ze zijn beweeglijker, ze nemen meer ruimte in en maken vaak meer geluid. Al op jonge leeftijd merk je de verschillen. Waar meisjes rustig aan een knutselwerkje kunnen werken, zijn de jongens sneller afgeleid en gaan liever met een autootje door de ruimte racen. Dit zorgt nogal eens voor irritaties bij de pedagogisch medewerkers. ‘Niet doen, hou op, zit stil’, zijn boodschappen die jongens niet vreemd in de oren klinken.

In deze KIDDO

6 Tien ankers voor kindgericht werken
16 Pedagogie op de commode
22 Hoe krijg je een kindertrauma klein?
42 Jongens hebben iets anders nodig dan meisjes
60 Grip op pedagogische kwaliteit
67 Creatief communiceren met kinderen en jongeren

En verder
12 Peuters en kleuters ontdekken abstract denken met Wiskids
14 Okiddo voor 0 t/m 4 jaar: Pedagogisch werken, ja natuurlijk!
21 Column: Pedagogisch medewerker als rolmodel 
26 De invloed van spel op de pedagogische relatie
32 Okiddo voor 4 t/m 12 jaar: Just dance!
34 Speel, leer en creëer!
38 Creativiteit stimuleren op de bso
46 Vakliteratuur over pedagogisch werken
48 Het belang van de pedagogiek
52 Ik heb geen visie op ADHD, ik heb een visie op kinderen
56 Inspiratie uit Pistoia
64 Muziekcolumn: Een liedje over niks gratis 
66 KIDDOpraat
72 De bso als onderdeel van een hightech community
76 Tekenspel, boordevol vitamines!
81 Column: Kom mee buiten spelen! 
82 Seksuele opvoeding in de praktijk
91 Volgende keer & Colofon

Jonge kinderen vinden het buiten geen vies weer. Dat leren ze misschien wel van volwassenen. Hoor jij jezelf wel eens zeggen: ‘Hè, gadsie, het regent’ of ‘Bah, wat een snertweer’? Grote kans dat kinderen dit dan overnemen en dat is heel jammer, want buitenspelen is zo leuk en zo leerzaam. Zet eens een andere bril op. Vies weer? Bestaat dat wel? Weet je hoe lekker het is om door plassen te stampen, wanneer de wind door de bomen om je heen raast? Slecht weer bestaat niet, alleen slechte kleding.

Als pedagogisch medewerker heb je te maken met het pedagogisch beleids- en werkplan, pedagogische uitgangspunten, taken, verantwoordelijkheden en noem maar op. Maar hoe doe je dat in de praktijk tijdens het spelen, werken en leren van jonge kinderen? Wanneer speel je mee en wanneer niet? Welke pedagogische interactie is gewenst of welke juist niet?

‘Zo dames en heren, vandaag is het zover! We gaan vandaag de hele dans, die wij afgelopen dagen gemaakt en geoefend hebben, achter elkaar doen. Hebben jullie er zin in?!’ roept Nicole. Er komt zo’n enorme enthousiaste ‘jaaaa’ vanuit de kinderen, dat Nicole met een lach op haar gezicht staat te wachten tot ze verder kan uitleggen wat ze vandaag gaan doen.

Als pedagogisch medewerker verschoon je kinderen dagelijks meerdere malen en mogelijk doe je dat al jarenlang. Jij hebt veel ervaring, handigheid en routine. Maar routine kan leiden tot mechanisch handelen en dat is voor kinderen niet fijn, het kan zelfs schadelijk zijn. Als je vanuit de Pikler-pedagogie weet wat baby’s en peuters van jou en van zichzelf kunnen leren tijdens het wisselen van de luier en het aan- en uitkleden, besef je hoe belangrijk jij bent voor de gezonde ontwikkeling van kinderen. In het bijzonder tijdens de verzorging.

Wat wij wiskunde noemen, begint bij de pure verwondering van het jonge kind. Wiskunde is het ritme van muziek. Wiskunde zit in de ordening van bloemblaadjes, in een bouwsel van blokken en in de perfecte cirkel van de volle maan. Het prille begin van abstract denken en logica vind je overal om je heen. En je gebruikt wiskunde als je met je kind de ingrediënten afmeet voor een appeltaart. Wiskunde begint in het dagelijks leven. En dat is de basis van Wiskids, een door Humankind ontwikkelde spel- en leermethode, waarmee kinderen van 3-6 jaar spelenderwijs kennismaken met abstract denken.

Kinderen pedagogisch begeleiden bij de seksuele ontwikkeling is belangrijk. In dit artikel lees je hoe je hen kunt ondersteunen en welke pedagogische theorieën als basis kunnen dienen voor seksuele opvoeding in de kinderopvang en op de basisschool. Ook lees je hoe je via een aantal concrete opvoedstappen kunt reageren op alledaagse situaties rondom seksualiteit in je klas of op de groep.

Deze situatie komt je vast bekend voor, er staat een nieuw thema ter voorbereiding op de agenda. Bij de rondvraag wie dit op zich gaat nemen is er altijd één collega die meteen staat te springen om dat te doen. Jij en de andere collega’s vinden het heel fijn dat iemand daarin het voortouw neemt, maar dit betekent wel dat jij als pedagogisch professional jezelf tekortdoet.

'We gaan kerstversiering maken. Iedereen die zin heeft mag meedoen.' Ik vertel nog niet wat het wordt, dat is een verrassing. Sommige kinderen haken af, anderen komen nieuwsgierig kijken. Dat is oké, spel is vrij. Een op het oog eenvoudig spel heeft kinderen veel te bieden. Zoals dit verrassingsspel. Dat er een kerstkleed en mooie lantaarns ontstaan is meegenomen, maar de echte waarde zit hem in de ervaring.

In de praktijk horen we vaak de roep: ‘Geef me mijn vak weer terug, ik wil dat er weer tijd is voor de kinderen.’ Er wordt veel van je verwacht, hoe houd je binnen de werkdruk van alledag de rust om echt kindgericht te werken? De ‘tien ankers voor kindgericht werken’ geven je houvast hiervoor. In die tien ankers is veel praktijkervaring gecombineerd met theoretische inzichten. Alle zes de interactievaardigheden krijgen hierbinnen op een betekenisvolle manier handen en voeten.